Ειδική Φοβία
Η ειδική φοβία αποτελεί έναν τύπο αγχώδους διαταραχής που χαρακτηρίζεται από έντονο, παράλογο φόβο για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση/ δραστηριότητα που ενέχει ελάχιστο ή καθόλου πραγματικό κίνδυνο. Ο φόβος αυτός συχνά οδηγεί σε συμπεριφορές αποφυγής. Μια φοβία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την καθημερινή ζωή και λειτουργικότητα του ατόμου. Οι φοβίες μπορούν να αναπτυχθούν σε οποιαδήποτε ηλικία και είναι κάτι περισσότερο από έναν απλό φόβο ή μια απλή αποστροφή αλλά προκαλούν σοβαρό άγχος και σημαντική δυσφορία. Μερικές συχνές ειδικές φοβίες περιλαμβάνουν το φόβο για:
- τα έντομα (εντομοφοβία)
- τα ύψη (ακροφοβία ή αλλιώς υψοφοβία)
- τις πτήσεις (αεροφοβία)
- τους κλειστούς χώρους (κλειστοφοβία)
Φοβία - Συμπτώματα
Οι φοβίες εκδηλώνονται μέσω ενός συνδυασμού γνωστικών, συναισθηματικών και σωματικών συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα της ειδικής φοβίας μπορεί να ποικίλλουν σε ένταση και διάρκεια ανάλογα με το άτομο και τη φύση του αντικειμένου ή της κατάστασης που απευθύνεται ο φόβος. Ένα άτομο που αντιμετωπίζει φοβίες, κάθε φορά που έρχεται αντιμέτωπο με το φοβικό ερέθισμα, ενδέχεται να βιώσει τα ακόλουθα συμπτώματα:
- Έντονο φόβο: Άμεση και κατακλυσμική αίσθηση φόβου ή άγχους όταν το άτομο εκτίθεται στο αντικείμενο της φοβίας (π.χ. έντομα, ύψη, βελόνες, αεροπλάνα κ.α.).
- Αποφυγή: Προσπάθεια αποφυγής του αντικειμένου ή της κατάστασης που προκαλεί τη φοβία, η οποία μπορεί να παρεμποδίζει τις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου.
- Σωματικές αντιδράσεις: Συμπτώματα όπως εφίδρωση, τρέμουλο, ταχυκαρδία, δύσπνοια, ζάλη ή ναυτία.
- Αναστάτωση: Συναισθήματα πανικού ή τρόμου που είναι πολύ δυσανάλογα με τον πραγματικό κίνδυνο που ενέχει το αντικείμενο ή η κατάσταση.
- Άγχος για την πιθανή επαφή με το αντικείμενο του φόβου στο μέλλον (anticipatory anxiety).
Ειδική Φοβία & Θεραπεία
Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): H CBT αποτελεί μία από τις πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες και αποτελεσματικές θεραπείες των ειδικών φοβιών. Μέσω της CBT οι θεραπευόμενοι ενθαρρύνονται στην αμφισβήτηση των μοτίβων σκέψης και αντιλήψεων που συντηρούν και τροφοδοτούν το φόβο. Αξιοποιώντας τεχνικές όπως η γνωστική αναδόμηση, τα άτομα μαθαίνουν να αμφισβητούν πεποιθήσεις που σχετίζονται με το αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται. Η αλλαγή στη σκέψη επιτρέπει στους θεραπευόμενους να έρθουν σε σταδιακή έκθεση με το φοβικό ερέθισμα σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον (θεραπεία έκθεσης), χτίζοντας αυτοπεποίθηση για τη δυνατότητα τους να ανταπεξέλθουν και μειώνοντας έτσι τη φοβική αντίδραση.
Θεραπεία Εστιασμένη στη Συμπόνια (CFT): Προς το παρόν δεν υπάρχουν επαρκή ερευνητικά δεδομένα που να τεκμηριώνουν τη χρήση της προσέγγισης στις ειδικές φοβίες. Ωστόσο, στοιχεία της προσέγγισης, όπως η αποδοχή και η ανάπτυξη της συμπόνιας προς τον εαυτό μπορούν να φανούν πολύτιμα για τη διαχείριση της δυσφορίας που προκαλείται από την φοβία. Έτσι, το άτομο ενδυναμώνεται ώστε να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο του φόβου, δρώντας έτσι συμπληρωματικά σε άλλες μορφές ψυχοθεραπείας.
Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (ACT): Η ACT προσεγγίζει τις ειδικές φοβίες υπό διαφορετικό πρίσμα συγκριτικά με τη CBT. Δεν θέτει άμεσα υπό αμφισβήτηση τις σκέψεις που σχετίζονται με το φόβο. Αντιθέτως, εστιάζει στην αποδοχή τους ως παροδικές σκέψεις και όχι ως απόλυτες αλήθειες. Η ΑCT δίνει έμφαση στο να ζει το άτομο σύμφωνα με τις δικές του αξίες, ακόμα και με την παρουσία του φόβου. Μέσα από τεχνικές όπως η ενσυνειδητότητα (mindfulness), τα άτομα εκπαιδεύονται στο να αποστασιοποιούνται και να παρατηρούν το φόβο και τις σκέψεις που τον συνοδεύουν χωρίς να παρασύρονται από αυτές.
Αναγνωρίζοντας τις βασικές αξίες που αποτελούν πυξίδα για τη ζωή τους (π.χ. ασφάλεια, περιπέτεια), δεσμεύονται σε πράξεις που ευθυγραμμίζονται με αυτές τις αξίες ακόμα και αν αυτό μεταφράζεται στο ότι θα χρειαστεί να έρθουν αντιμέτωποι με το φόβο (π.χ. να ταξιδέψουν με αεροπλάνο παρά τη φοβία για τις πτήσεις). Αυτό επιτρέπει στα άτομα να βιώσουν το φόβο ελέγχοντας όμως τα ίδια τη συμπεριφορά τους.
EMDR: Συχνά οι ειδικές φοβίες έχουν τις ρίζες τους σε τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος (π.χ. ένα δάγκωμα σκυλιού στο παρελθόν μπορεί να οδηγήσει σε κυνοφοβία). Η EMDR στοχεύει στην επανεπεξεργασία του τραυματικού γεγονότος που οδήγησε στη φοβία. Έτσι, αποδυναμώνεται σταδιακά η συναισθηματική αντίδραση στο ερέθισμα του φόβου. Επιπλέον, επιτρέπεται στο άτομο να αποκτήσει μία πιο προσαρμοστική οπτική του ερεθίσματος.
Κάνοντας το πρώτο βήμα για τη θεραπεία
Η ειδική φοβία είναι απολύτως εφικτό να ξεπεραστεί με τις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Η CBT, η ACT και η EMDR, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη διαχείριση και να μείωση των φοβικές αντιδράσεων. Οι προσεγγίσεις αυτές παρέχουν εργαλεία για:
- την αμφισβήτηση των παράλογων φόβων
- την ανάπτυξη υγιέστερων στρατηγικών διαχείρισης και αντιμετώπισης
- την επεξεργασία του υποκείμενου τραύματος
Με επαγγελματική υποστήριξη, μπορείτε να επιτύχετε σημαντική βελτίωση της ψυχική σας υγείας και της ποιότητας ζωής σας. Έτσι, μπορείτε να οδεύσετε προς ένα μέλλον όπου οι φοβίες δε θα υπαγορεύουν πια την καθημερινότητά σας.
Σε περίπτωση που βιώνετε συμπτώματα κάποιας ειδικής φοβίας, επικοινωνήστε με την Ψυχολόγο και Ψυχοθεραπεύτρια Χριστίνα Πολύζου για να λάβετε την απαραίτητη υποστήριξη και καθοδήγηση.
Πηγές:
American Psychological Association. (2020). Specific phobia. In Dictionary of Psychology (https://dictionary.apa.org/phobia).
Bach, P., & Hayes, A. C. (2002). The use of acceptance and commitment therapy to treat anxiety disorders: A review of the empirical evidence. Behaviour Research and Therapy, 40(11), 905-928.
De Jongh, A., & ten Broeke, E. (2007). Treatment of specific phobias with EMDR. EMDR, 1(1), 46.
Wolitzky-Taylor, K. B., Horowitz, J. D., Powers, M. B., & Telch, C. F. (2008). Psychological approaches in treatment of specific phobias: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 28(6), 1021-1037.